النهج المسلوک فی سیاسة الملوک (کتاب)«النهج المسلوک فی سیاسة الملوک»، تالیف عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری ، متوفای ۵۸۹ ق، به زبان عربی و مشتمل بر بیان قواعد و اصول حکمت ، ادب ، تدبیر و ریاست و سیاست ملوک است. ۱ - ساختار کتابمتن کتاب، پس از مقدمه، در بیست باب تنظیم شده است و برخی از ابواب کتاب، به بخش‌ها و قسمت‌های متعددی تقسیم شده است. مؤلف، عناوین آن بخش‌ها را فصل، رکن و وصف نامیده است. در بیان مطالب و مباحث کتاب، از آیات ، روایات ، اشعار و حکایات استفاده شده است. مقدمه مفصل محقق کتاب، دکتر محمد احمد دمج که مشتمل بر مطالبی متنوع است، در آغاز کتاب درج شده است. ۲ - گزارش محتوا۱. مؤلف، در باب اول، از نیاز رعیت به پادشاه دادگر سخن گفته و چنین آغاز نموده است: «چون مردم دارای گروه‌های مختلف با اغراض و اهداف و اوصاف و طبایع گوناگون هستند، ضرورتا به پادشاهی دادگر احتیاج دارند که کجی آنها را راست و ستون آنها را استوار گرداند و...» . [۱]
النهج المسلوک فی سیاسة الملوک، عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری، ص۶۵.
۲. در باب دوم، از فضیلت ادب سخن به میان آورده و چنین آغاز کرده است: «چون مردم در تدبیر امور خویش به پادشاه نیازمندند و ادب، مجموعه‌ای از صفات زیبا و پسندیده است، پادشاه ضرورتا به آنها احتیاج دارد تا تدبیر وی در میان مردم بر پایه قانون عدالت که دوام مملکت به آن وابسته است، باشد...» . [۲]
النهج المسلوک فی سیاسة الملوک، عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری، ص۶۷.
۳. در باب سوم، در باره شناخت قواعد ادب، سخن را چنین آغاز کرده است: «چون برای تدبیر مملکت شرط است که پادشاه دارای ادب باشد، در این باره به شناخت قواعدی که ادب بر پایه آنها استوار است، نیازمند می‌باشد. این قواعد، دوتاست که پادشاه هرگز نمی‌تواند آنها را ترک نماید، چرا که این دو، در سیاست و تدبیر اصل می‌باشند؛ قاعده اول، علم است.... و قاعده دوم، بازداشتن نفس از خواسته‌ها...» . [۳]
النهج المسلوک فی سیاسة الملوک، عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری، ص۷۱.
۴. در باب چهارم، از ارکان مملکت که عبارتند از وزارت ، رعیت ، قوت ، مال و حصون سخن گفته است. [۴]
النهج المسلوک فی سیاسة الملوک، عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری، ص۸۱.
۵. در باب پنجم، به معرفی اوصاف کریمه عدالت، عقل ، شجاعت ، سخاوت ، مدارا ، وفا ، صدق ، مهربانی ، صبر ، گذشت ، شکر ، حوصله و آرامش، حلم ، عفاف و وقار پرداخته و به تشویق پادشاه به کسب این صفات همت گمارده است. [۵]
النهج المسلوک فی سیاسة الملوک، عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری، ص۹۵.
۶. در باب ششم، به بیان اوصاف ناپسندی مانند ستم ، جهل ، بخل ، اسراف ، خلف وعده ، کذب ، غیبت ، غضب ، عجب ، کبر ، حسد ، عجله ، مزاح ، کثرت ضحک و غدر و در ادامه، به بیان اموری که عارض بر نفس آدمی می‌شوند، پرداخته است؛ اموری از قبیل هم و غم ، مستی ، عشق و جماع . [۶]
النهج المسلوک فی سیاسة الملوک، عبد الرحمن بن نصر بن عبدالله شیزری، ص۱۴۹.
وی، در بقیه ابواب، از چگونگی رتبه پادشاه با اطرافیانش در جلوس و رکوب، فضیلت مشورت و تشویق به آن، اوصاف مشاورین و حکایاتی مناسب با این باب، اصول سیاست و تدبیر، جلوس برای کشف مظالم، ادب هم نشینی با پادشاهان، مکائدی که پادشاهان در غالب احوال به کار می‌برند، سیاست و تدبیر در مورد لشکریان، حقوقی که لشکریان در امر جهاد بر گردن دارند، صبر و شکیبایی در برابر مشرکان ، نبرد با مرتدان و سرکشان و راهزنان، تقسیم غنیمت و فی ء ، آنچه شایسته است پادشاه در هنگام بازگرداندن سپاهیان انجام دهد و تشویق به گوش فرادادن به اندرزها و پذیرفتن آنها از وارستگان بحث کرده است. محقق کتاب، در مقدمه ارزنده خویش، به مباحثی پیرامون مؤلف و کتاب وی، کتاب‌های مختلف با مضمون و موضوع این کتاب، نحوه تحقیق کتاب و... سخن گفته است. ۳ - وضعیت کتابفهرست آیات قرآنی ، فهرست روایات نبوی ، فهرست قافیه‌ها، فهرست اعلام ، فهرست مرجعیت و فهرست محتویات در آخر کتاب آورده شده است. توضیحات و منابع در پاورقی بیان شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |